เครื่องมือสำคัญที่เราจะอ่านความปรุงแต่งของจิตออก มีเครื่องมือหลักๆ 2 ตัว สติกับสมาธิ สติเป็นตัวรู้ทัน สังเกตจิตใจเรามีความปรุงแต่งใดๆ เกิดขึ้นให้รู้ทัน ปรุงสุข ปรุงทุกข์ ให้รู้ทัน ปรุงเฉยๆ ไม่สุข ไม่ทุกข์ ให้รู้ทัน ปรุงดี ปรุงชั่ว ให้รู้ทัน หัดรู้ทันความปรุงแต่งไป แล้วต่อไปเราจะเห็นความปรุงแต่งกับจิตมันทำงานด้วยกัน เกิดมาด้วยกัน แต่มันเป็นคนละอันกั…

ธรรมชาติของจิตย่อมส่งออกนอก แต่ถ้าส่งออกนอกแล้วเราไม่รู้ทัน มันก็จะเป็นสมุทัย เป็นเหตุให้เกิดทุกข์ จิตที่ออกนอกมันไปด้วยกำลังของตัณหา มันผลักดันออกไป ผลที่ตามมาคือทุกข์ทั้งสิ้น มีภาระทางใจเกิดขึ้นเรียกว่าทุกข์ ท่านก็เลยสอนบอกว่าอย่าส่งจิตออกนอก แต่ธรรมดาจิตย่อมส่งออกนอก แต่เมื่อจิตส่งออกนอกแล้วให้มีสติรู้ทัน ตรงนั้นล่ะท่านบอกอันนั้นคือการเจริญมรรค …

เราค่อยภาวนาจากสิ่งที่หยาบๆ ไปสู่ความละเอียดประณีต ถึงจิตถึงใจมากขึ้นๆ เป็นลำดับไป จนวันหนึ่งจิตเราพ้นจากอาสวกิเลส รู้ไปเป็นลำดับๆ ไป มันจะค่อยละเอียด ค่อยประณีตมากขึ้นๆ ทีแรกไม่ต้องคิดมาก ถ้าเราจะดูกาย เราก็เห็นร่างกายไปเลย ด้วยจิตใจธรรมดาอย่างขณะนี้ เห็นร่างกายมันนั่ง ร่างกายที่นั่งอยู่มันถูกรู้ถูกดู ไม่ใช่ตัวเรา ไม่ใช่ของเรา ขั้นแรกยังเจือการคิด…

เราต่างกับคนทั่วๆ ไปนิดเดียว คือเราจะย้อนเข้ามาที่จิตใจของเรา ไม่ส่งออกข้างนอก ไม่ส่งออกไปทางตาหูจมูกลิ้นกายใจ พอกระทบทางหูจมูกลิ้นกายใจแล้ว ย้อนเข้ามาอ่านใจตัวเองให้ออก แค่นี้ล่ะ การที่เราสามารถย้อนกลับเข้ามาอยู่กับใจตัวเอง เรียกว่าเรามีสัมมาสมาธิ สัมมาสมาธิเป็นเหตุใกล้ให้เกิดปัญญา อย่างพอเราย้อนเข้ามาที่ใจตัวเอง เราก็จะเห็นจิตใจของเรา พอเห็นรูป จ…